Hier ben ik lang niet meer geweest. De Krakeling, ooit gebouwd als turnhal en al sinds eind zeventiger jaren het jeugdtheater van Amsterdam. Het is een knus en lief theatertje waar onze dochters hun eerste toneelstukken hebben gezien. Het valt me vaak op dat het overwegend witte bezoekers zijn aan veel Amsterdamse cultuurtempels, wat niet representatief is voor een stad met 180 nationaliteiten. Maar nu niet. De acteurs en het thema zorgen ervoor dat publiek met uiteenlopende huidskleur een kaartje heeft gekocht.
We kijken naar een toneelstuk van en met Saman Amini: ‘A seat at the table’. Amini, op zijn twaalfde met zijn familie uit Iran gevlucht, maakt zich ongerust over de groeiende clash tussen culturen en heeft ‘uit voorzorg, liefde en compassie’ dit stuk gemaakt. De boodschap is duidelijk. Racisme kan onbewust zijn, soms zelfs goedbedoeld, maar er wordt wel een onderscheid gemaakt op basis van je uiterlijk, waar je niets aan kunt veranderen. En omdat je anders bent, kun je, zelfs als je hier geboren bent, toch nooit volledig wortelen.

Het publiek wordt een confronterende spiegel voor gehouden. Zo maar even een paar alledaagse voorbeelden:
Zwemcoach: ‘Jullie (!) kunnen heel goed rennen, maar zwemmen niet. Jullie zinken meteen als een baksteen.’
HR manager: ‘Gefeliciteerd, je krijgt de baan op het call center, maar je vindt het toch niet erg dat je je aan de telefoon Willem noemt en niet Mohammed?’
Leraar: ‘Hoe heet je?’ ‘Soufian, mijnheer’, waarop de leraar nooit de moeite neemt zijn naam goed uit te spreken.
De krant: Als een witte man zijn vrouw en kinderen vermoordt, staat in de kop ‘gezinsdrama’, als een gekleurde man het doet staat er ‘eerwraak’.

De acteurs leggen uit wat racial freeze is door een scene humoristisch in slow motion na te spelen. Humberto Tan interviewt Jack Spijkerman, die hem -zogenaamd grappig- beledigt met ‘je bent niet alleen donker, maar ook nog dom’.  Humberto’s pupillen vergroten zich, hij slikt en stelt slechts met een lichte stotter in zijn stem de volgende vraag. Hij is een ‘bounty’, zwart van buiten, wit van binnen. De acteurs verwijten Tan dat hij Spijkerman niet terecht heeft gewezen. Racisme is niet geestig.
Iedere keer komt de vraag terug. Wat heeft het meeste effect om verandering te weeg te brengen? Moet je je uiterste best blijven doen om maar geaccepteerd te worden of moet je er tegenin gaan? Moet je buigen of breken?

De volgende ochtend lees ik dat Kamervoorzitter mevrouw Arib een discussie voerde met Kamerlid mevrouw Buitenweg, waarop Kamerlid de heer van Dam zei ‘Ik heb lang geleden afgeleerd dat als twee vrouwen van mening verschillen, ik mij daar als man in moet mengen.’
Mevrouw Arib liet dit niet toe. ‘Wat is dat voor opmerking? Hoezo twee vrouwen?’, reageerde ze fel. Ze weigerde door te gaan tot Van Dam de opmerking terug nam.
Het ging hier niet om racisme, maar wel om discriminatie.

’s Middags wordt mijn koelkast gerepareerd. Twee keer word ik zeer klantgericht geïnformeerd over de bezoektijd. ‘Met de monteur, ik ben er tussen twee en vier.
‘Met de monteur, ik ben er over vijftien minuten.’
De bel gaat, ik doe open en de man stelt zich voor ‘Saïd’. Bij een kop koffie vraag ik hem of ik iets persoonlijks mag vragen.
‘Ja, dat mag’, reageert hij open en nieuwsgierig.
‘Je zei twee keer aan de telefoon ‘met de monteur’, maar je noemde je naam niet. Was dat bewust?’
Hij kijkt me aan alsof hij het in Keulen hoort donderen. ‘Ik word hier stil van’, reageert hij geëmotioneerd. ‘Dit is de eerste keer in vijftien jaar dat iemand dat opmerkt. Ja, het is bewust. Ik weet dat als ik binnen ben bij klanten en ze zien dat ik een aardige, betrouwbare man ben het ok is, maar ik wil mensen vooraf niet ongerust maken.’

Twee reacties, die direct terug slaan op het toneelstuk de avond ervoor. Is dit toeval of sta ik meer open voor signalen? Nee, het is geen toeval. Het stuk heeft me bewuster gemaakt.